Pulsze mają zupełnie odmienną historię niż wsie szlacheckie, których jest w gminie Wyszki najwięcej. Odróżnia się również od wsi królewskich (Malesze, Bujnowo). Była to wieś zamieszkała przez chłopów, ale należąca do proboszcza bielskiego. Sama wieś powstała zapewne jeszcze w XV wieku, lecz pierwsze dane o niej pochodzą z 1580 roku, kiedy to administratorem był Stanisław Łączyński, który dał podatku od wsi 19 zł i 22 grosze.
Pierzchały były wsią drobnoszlachecką. Nazwa wsi odnosi się do herbu szlacheckiego Pierzchała. Rycerze właśnie tego herbu zasiedlili pierwotnie tę wieś i takie też przyjęli nazwisko. Już z 1480 roku pochodzą pierwsze wzmianki o Pierzchałach w powiecie bielskim. W 1530 roku niektórzy członkowie tego rodu podawali też herb Gozdawa.
W 1580 roku na 4 i pół włókach szlacheckich dziedziczył tu Jan syn Wawrzyńca. Przez kolejne stulecia była to niewielka wioska zamieszkała przez drobną szlachtę. W 1921 roku notowano tutaj zaledwie 7 domów i 37 mieszkańców w tym 2 prawosławnych. Wieś należała do gminy Topczewo.
Wśród drobnej szlachty zdarzały się jednostki, które wybiły się pośród swoich współbraci. Szlachta miała możliwość zakupu ziemi, robienia kariery w urzędach, w wojsku. Taki drobny szlachcic, kupował wtedy ziemię, co świadczyło o jego statusie. W ten sposób wśród niewielkich działów ziemi powstał większy majątek- czasem folwark. Często takie majątki potem upadały po podziałach rodzinnych. Właśnie w ten sposób powstał Ostrówek, zapewne na przełomie XVIII i XVIII wieku. Założycielami byli Popławscy herbu Trzaska. W ich genealogii czytamy: Po Józefie [Popławskim] 1735 dziedzicu dóbr Moskwino i Ostrówek, na Podlasiu, syn Maciej miał syna Feliksa, żonatego z Felicjanną Górską, z niej syn Tomasz, ksiądz profesor seminarium (....).
Osówka jest notowana od czasów drugiej połowy XVII wieku. Pierwsze wzmianki pochodzą z 1664 roku (Ossowka) z lustracji dóbr królewskich. Była to zapewne wioska królewska, ponieważ nie występuje wśród wsi drobnoszlacheckich, nie na jej też wśród wsi należących do dóbr Wólka Pietkowska. Zapewne powstała na gruntach królewskich, które były notowane w XVI wieku jako Ihnatki. Nazwa Ossowka pojawia się też na mapach z końca XVIII wieku. Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego zapisał, że jest to wieś w gminie Rajsk, liczy 154 desiat.
Olszanica była wsią rycerską. Nazwa pochodzi od słowa olszowy - lasek olszowy. W 1569 roku w Bielsku przysięgę składał Lucas olim Nicolai de Olszanica de parochia Wyszkowska, czyli Łukasz syn Mikołaja z Olszanicy w parafii Wyszki.
Olszanica stanowiła wioskę zamieszkałą przez licznych drobnych rycerzy. W XV i XVI wieku nie było wojen i liczba ludności gwałtownie wzrastała. W związku z tym we wsiach zaczęło robić się ciasno i dzielenie ziemi między wszystkich synów było już niemożliwe. W XVI wieku wszystkie ostatki i wypychy zostały zapełnione. Synowie szlacheccy zmuszeni byli zatem opuszczać rodowe wsie i podejmować pracę u bogatszych sąsiadów. Miasta, same ubogie, nie mogły ich przyjąć, wielu udawało się więc na puste obszary dawnej Rzeczpospolitej. Częstym zjawiskiem było przenoszenie nazw dawnych osad do nowych wsi.
W XV wieku w te okolice przybyli rycerze herbu Paprzyca. Nie wiadomo skąd pochodzili, otrzymali duże nadanie ziemskie w tej okolicy zapewne około 50 włók, które stało się zaczątkiem okolicy szlacheckiej Niewino, zwanej niegdyś również Niwino. Zapewne właśnie tutaj powstało pierwsze osiedle rycerzy herbu Paprzyca. Pierwsza wzmianka pochodzi z 1528 roku, kiedy to notowano Seło Staroie Niewino 7 rodzinami rycerskimi.
Tutejsza szlachta przyjęła nazwisko Niwiński, zwani czasem również Niewińskimi herbu Paprzyca. W ciągu wieków część z nich używała również herb Nowina, Łabędź i Lubicz.
Niewino Popławskie powstało na pewno jeszcze w XV wieku, w ramach okolicy szlacheckiej Niewino. W 1528 roku wioska ta była już bardzo duża, liczyła 16 rycerzy, którzy wystawili 4 konnych jeźdźców na przegląd wojska litewskiego. Zapewne miejscowość ta miała coś wspólnego z Popławami i Popławskimi herbu Trzaska. Mieszkał ta znany i liczny ród Popławskich. Być może tamtejsi rycerze wykupili część działów w okolicach Niewina i stąd wzięła się ta nazwa.
Niewino Leśne jest kolejną wsią związaną z okolicą szlachecką Niewino (alias Niwino) zamieszkałą pierwotnie głównie przez Niwińskich herbu Paprzyc. Powstało zapewne jeszcze w połowie XV wieku, ponieważ w 1528 roku było to już całkiem duże osiedle.
Miejscowe rycerstwo brało udział w życiu politycznym kraju. W Bielsku w 1569 roku stawili się aby podpisać akt uni polsko-litewskiej. Mathias filius Michaelis de Niwino. Mathias olim Stanislai de Niwino Poplawi, Borowe, Camienskie, Gregorius olim Joannis Borowski tenutarius in Niwino Leszne.
Niewino Kamieńskie było częścią okolicy szlacheckiej Niewino powstałej jeszcze w XVI wieku. Ta miejscowość leżała w centrum tej okolicy szlacheckiej i tu właśnie najwięcej było zmian osadniczych. Pierwsze dane o wsi pochodzą z 1528 roku, zwała się ówcześnie Kamenka i liczyła zaledwie 1 rycerza Mateya Michayłowicza. Obok istniała wioska o nazwie Niwino Jeżowskii, zamieszkała przez dwóch rycerzy Mikołaja Jeżewicza i zapewne jego brata Martina Jeżewicza. Właśnie to najlepiej pokazuje w jaki sposób powstawały osiedla drobnoszlacheckie tworzące okolice szlachecką. Bracia Jeżewicze byli zapewne synami rycerza zwanego Jeżewiczem, który tu zamieszkał w końcu XV wieku. Natomiast Matey Michayłowicz był synem Michała, który zamieszkał tu w tym samym czasie. Zarówno Michał jak i Jeż poprzez odłączenie się od rodowej wsi (zapewne Niewino Stare lub Popławy) doprowadzili do utworzenie nowych wiosek, mimo że tak niewielkich liczących początkowo po 1 -2 domy. Obecnie takie osiedla były by przyłączone do którejś z sąsiednich wsi, lecz wtedy stanowiły osobne osiedla umieszczany w ówczesnych spisach. Mieszkali tu ubodzy rycerze, w sumie mogli wystawić 1 rycerza na potrzeby wojenne.
Niewino Borowe powstało na przełomie XV i XVI wieku. Wspomina o tej miejscowości przegląd pospolitego ruszenia z 1528 roku (Seło Niwino Burewerowych zemiane). Była to część tak zwanej „okolicy szlacheckiej Niewino” (Niwino). Takie okolice powstawały w ten sposób, że niektórzy rycerze z pierwotnej siedziby przenosili się nieco dalej i wycinali kawałek lasu pod nowe gospodarstwo, początkowo liczące tylko jeden dom. W tamtych czasach starano się budować nowe domy z dala od sąsiadów. Dawało to namiastkę samodzielnego dworu i odróżniało od chłopów, którzy zawsze budowali swoje siedziby ciasno, jeden dom obok drugiego. Stąd właśnie dawne siedziby szlacheckie charakteryzowały się bezładną rozrzuconą zabudową.
Mulawicze były zapewne wsią zamieszkałą przez ludność chłopską w ramach dóbr Strabla. Nie ma jej w wykazach wsi drobnoszlacheckich, ani wśród wsi królewskich. Zaznaczano ją na mapie z końca XVIII wieku. Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego wspomina o niej bardzo skromnie. W końcu XIX wieku ziemia dworska została uwłaszczona. W 1921 roku w tej miejscowości notowano 52 domy i 301 mieszkańców, wśród nich 297 katolików i 4 Żydów. Była to jedna z większych miejscowości na terenie gminy Wyszki.
Moskwin ma oryginalną nazwę, lecz językoznawcy nie potrafią jej wyjaśnić. Pierwsze dane o wsi pochodzą z 1580 roku, gdy w parafii Topczewo wymieniono wioskę o nazwie Thopiczewo Moskwino. Była to jeszcze jedna osada drobnoszlachecka w tej okolicy, powstała zapewne na gruntach wsi Topczewo. Oprócz drobnej szlachty mieszkali tu również bogatsi szlachcice, o czym świadczy genealogia rodu Popławskich herbu Trzaska: „Po Józefie [Popławskim] 1735 dziedzicu dóbr Moskwino i Ostrówek, na Podlasiu, syn Maciej miał syna Feliksa, żonatego z Felicjanną Górską, z niej syn Tomasz, ksiądz profesor seminarium (....)”. Nazwa Moskwino Topczewo pojawia się na mapach z końca XVIII wieku i w Słowniku Geograficznym z 1900 roku, zapisano tam „Moskwino Tonczewo, okolica [szlachecka] powiat bielski, gmina Malesze, 54 desiat”.
Trudno orzec kiedy powstały Mieszuki. Początkowo była to część wsi Stacewicze zamieszkała przez ród bojarów ruskich zwanych Myskami. Bojarzy było to drobne rycerstwo ruskie. W Lustracji dóbr królewskich z 1570 roku w opisie wsi Stacewicze zapisano „tamże Myska Boiarzyn trzyma wszystkiego włók 4”. Zatem mieszkała tu ówcześnie jedna prawosławna rodzina bojarów ruskich, gospodarująca na 4 włókach ziemi w pewnym oddaleniu od Stacewicz. Z czasem rodzina Myska rozrosła się i tę część Stacewicz zaczęto nazywać Miesukami - powstała samodzielna wioska. Mapy z XVIII wieku informują już o samodzielnej wsi Miesuki. Zatem była to osada królewska, lecz tutejsi mieszkańcy pochodzący od drobnego rycerstwa ruskiego mieli specjalne prawa. Brak danych na temat tej wsi z czasów XIX wieku. Dane z 1900 roku informują, że Mieszuki należały do gminy Rajsk i miały 264 desiat ziemi.
Mierzwin Mały powstał na przełomie XV i XVI wieku. W 1528 roku notowano wioskę Mierzwin Bartoszewięta (Mirwinskich Bartoszowiat ziemiane). Właśnie pod taką nazwą wioska występowała przez kolejne stulecia. Podobnie jak w Mierzwinie Dużym mieszkała tu uboga i średniozamożna szlachta. Zapewne wielu rycerzy wymienionych przy Mierzwinie Dużym mieszkało lub miało działy ziemi w tej wsi. Był to zaścianek szlachecki, co poświadczają dokumenty podziałów gruntowych z XVIII wieku gdzie zapisano między innymi (1727 od granicy ziemian mierzwińskich zaścianek).
Pierwotnie istniała tylko jedna wioska Mierzwin. Powstała jeszcze w XV wieku, gdy zamieszkali tu rycerze herbu Ogończyk. Na przełomie XV i XVI wieku wieś rozpadła się na dwie części. W jednej mieszkali potomkowie Bartosza w drugiej potomkowie Jaksy. Współczesny Mierzwin Duży to dawna wieś Mierzwin Jaksy. Jest ona notowana w 1528 roku jako Seło Mirwino Jakszowiata.
Większość okolicznych rodów szlacheckich nie odegrała większej roli w historii ziemi bielskiej, byli tylko jednym z ponad 200 rodów, jakie tu notowano, inaczej było z Mierzwińskimi. Już w 1530 roku notuje się Macieja z tej wsi ziemianina bielskiego. W połowie XVI wieku żył Bartłomiej, który miał synów: Jakuba i Tomasza – dziedzica w Pierzchałach. Do końca XVI wieku kroniki wymieniają jeszcze kilkunastu innych Mierzwińskich, być może niektórzy z nich pochodzili z drugiego Mierzwina, lecz sam fakt pojawiania się ich w różnych urzędach i sądach świadczy o większej roli tego rodu w ziemi bielskiej.
Malesze należą do bardzo starych osiedli. Były zasiedlone pierwotnie przez ludność białoruską. Stanowiły dobra królewskie w ramach starostwa brańskiego. Pierwszy dokument poświadczający istnienie wsi pochodzi z 1547 roku, właśnie w tym roku „bojarzyn de Kadłubówka” otrzymał w Maleszach przywilej wójtostwa. Nazwa wsi pochodzi od imienia Malesz.
Wójtostwo rządziło się specjalnymi prawami i mogło być, za zgodą królewską, sprzedawane. Przywilej wójtostwa świadczył o lokowaniu wsi na prawie niemieckim. Chłopi mieli ściśle określone prawa i obowiązki, dzierżawili ziemię opłacając czynsz. Mieli prawo wychodu, czyli prawo odejścia ze wsi po spełnieniu pewnych obowiązków. Na czele wsi stał sołtys (zwany też wójtem), posiadający to stanowisko na prawach dziedzicznych. Sołtys miał prawo zakładania karczem, jatek. Przysługiwało mu prawo do 1/6 części z czynszów i 1/3 z opłat sądowych. Bardzo ważnym uprawnieniem było przewodniczenie sołtysa w ławie wiejskiej, czyli w sądzie wiejskim.
Łyse to wieś zamieszkała przez chłopów, należąca do dóbr królewskich. Pierwsze wzmianki o niej pochodzą z 1567 roku (Łyse). Nazwa pochodzi od słowa łyse - gołe, nie porośnięte niczym. Łyse należało do wójtostwa Plucice. Lustracja tych dóbr z 1576 roku wyjaśnia dlaczego nazywano ją właśnie Łyse. Zapisano wtedy: „Sioło Łyse- w niem włók 5 gruntu nader podłego, z których na ciesielstwo wolna włóka 1 była”. Była to uboga wioska, dawała niewielkie daniny. Istniał tu młyn, jednak mieszkańcy zajmowali się głównie robotą ciesielską.
Nazwa tej wsi wywodzi się od nazwy osobowej Łuczaj, która z kolei wywodzi się od staropolskiego słowa łuczać - miotać pociski, strzelać, rzucać. Pierwsze dane o wsi pochodzą z 1528 roku. Właśnie w tym roku: „Michał i Maciej Łuczajewicze i Stankowa Łuczajowa, wdowa, ziemianie z sioła Łuczaje, stawili się 1528 roku na popis ziemi bielskiej”.
Miejscowa drobna szlachta przyjęła nazwisko Łuczaj. Ród ten został opisany w „Herbarzu” Adama Bonieckiego. Według niego Maciej Łuczay, żonaty z Barbarą, 1595 r., Mikołaj z żoną, Dorotą, współdziedzice Warpęch, Wojciech, syn Leonarda, Andrzej, syn Marcina, Jakób, Paweł, Anna i Zofja, dzieci Andrzeja i Reginy, 1598 r. wymienieni [zostali] w wyrokach Trybunału lubelskiego.
W 1580 roku za czasów króla Stefana Batorego Rzeczpospolita szykowała się drugiej wyprawy na wojnę z Rosją. Potrzebne były na to pieniądze i król za zgodą szlachty ogłosił pobór podatkowy. Zachowały się akta podatkowe i dzięki temu mamy bardzo ciekawe źródło dla Podlasia. Właśnie w tymże spisie wymienia się też miejscowość Lubicze w parafii Wyszki. Nazwa pochodzi od apelatywu łub, łuba.
Pierwsze dane o tej miejscowości pochodzą z 1597 roku (Łapczie). Nazwa wsi pochodzi od białoruskiego imienia Łapać, lub Łapot i właśnie ta wieś prawdopodobnie zamieszkała była przez Rusinów (Białorusinów) na co może wskazywać nazwa. Należała przez wieki do dóbr strabelskich. Jej właścicielami byli kolejni dziedzice tamtejszych dóbr. W 1676 roku nazwę pisano jako Łabcie w 1790 - Łapcie. W drugiej połowie XIX wieku wioska została uwłaszczona, mieszkańcy za wykupem otrzymali na własność uprawiane przez siebie grunta. Według danych z 1900 roku miejscowość liczyła 225 desiat.
Strona 2 z 3