Wielki znawca Podlasia Zygmunt Gloger pisał przed ponad 100 laty „ciekawe byłyby dzieje Podlasia, gdyby kto umiejętnęm piórem obraz ich skreślił”. Rzeczywiście jest to ciekawy obszar ścierania się wpływów polskich, litewskich i ruskich.
W początkach państwa polskiego Podlasie było terenem rywalizacji Polski, Litwy i Rusi, a od XII wieku również Księstwa Mazowieckiego. Między tymi państwami prawie cały czas trwały wojny, co nie sprzyjało osadnictwu. Z tych konfliktów zwycięsko wyszła Litwa zagarniając całe Podlasie aż po Drohiczyn i Białą Podlaskę. Z czasem Litwa podbiła Ruś, a z końcem XIV wieku zawarła również unię z Polską. Dopiero od tego czasu datuje się intensywne osadnictwo Podlasia. Okolice Bielska należały w tym czasie do ziemi bielskiej w województwie trockim i były prawie bezludne, nieliczne były wsie zamieszkałe przez prawosławnych Rusinów. Przejściowo tymi obszarami władał książę mazowiecki Janusz I po małżeństwie z księżniczką litewską. Książę rozpoczął sprowadzać osadników (przełom XIV i XV stulecia). Jednak na początku XV wieku obszary ziemi bielskiej i drohickiej powróciły do Litwy. Za czasów litewskich osadnictwo mazowieckie i polskie nie ustało, ale nawet się zwiększyło. Ogromne państwo litewskie (od Morza Czarnego, po Bałtyk i Moskwę) było rzadko zamieszkałe, nowa ludność mogła przybyć tylko z ludnego Księstwa Mazowieckiego i Królestwa Polskiego. Przyjeżdżali tu drobni i ubodzy rycerze, dla których brakowało miejsca w rodowych gniazdach, otrzymywali działy lasów liczące od 10 do 50 włók na których rozpoczęli zakładania swoich siedzib. W XV wieku wioski takie liczyły po kilka domów, w XVI wieku dochodziły do liczby 20 domów. Wokół nielicznych wiosek zamieszkałych przez prawosławnych Rusinów, które należały do władcy litewskiego, powstały osady drobnoszlacheckie. Układ osadniczy utworzony właśnie wtedy pozostał praktycznie do naszych czasów. W gminie Wyszki jest kilka większych miejscowości – stanowiących niegdyś dobra królewskie zamieszkałe przez ludność chłopską oraz bardzo liczne wsie drobnoszlacheckie charakteryzujące się niewielkimi rozmiarami i rozrzucono zabudową, często takie miejscowości mają wspólny człon nazwy. Tworzyły one niegdyś okolicę szlachecką (Niewino).
W XVI wieku osadnictwo polskie i mazowieckie było już tak liczne w ziemi bielskiej i drohickiej, że to właśnie ci osadnicy wiedli prym na litewskim Podlasiu. Nic dziwnego, że zapragnęli z czasem włączenia Podlasia do Królestwa Polskiego.
Profesor J. Maroszek pisał: „Szlachcic bielski miał swoje korzenie na Mazowszu. Będąc w obrębie państwa litewskiego ciążył ku Koronie Polskiej starając się za wszelką cenę zachować swoją odrębność prawną i niezależność od magnaterii litewskiej. Niezwykle silnie szlachta grodu bielskiego dążyła ku ściślejszej Unii Polski z Litwą oraz inkorporacji całego Podlasia do Korony. Na tle zapisów obrony potocznej z pozostałych części WKL Podlasie wyróżnia się zapisywaniem każdego szlachcica z imienia i gniazda rodowego. Na innych ziemiach Litwy szlachta, bojarowie stawali w pocztach panów litewskich i nie byli wymieniani odrębnie. Szlachcic bielski, mimo, że był biedny w skutek czego i licho uzbrojony jednak starał się sumiennie wypełniać obowiązki wynikające z ustawy ziemskiej na rzecz powinności wojskowych”.
Mimo, że państwo litewskie było w unii z Polską, to oba państwa zachowywały odrębne ustroje. Na Litwie decydującą rolę odgrywała warstwa magnacka, w Polsce średnia szlachta z sejmikami, sejmami, sądami szlacheckimi.
W 1501 sędzia bielski Piotr Łuba wyjednał u wielkiego księcia Aleksandra przywilej prawa polskiego dla miejscowej szlachty, i od tej pory szlachta posiadała własne sądownictwo z sądami ziemskimi i prawem do wybierania własnych urzędników. W pierwszej połowie XVI wieku szlachta z tych okolic wysyłała posłów do Krakowa w sprawie ograniczenia władzy litewskich wielmożów i wprowadzenia polskiego prawa na Podlasiu. Jednak dynastia Jagiellonów, wywodząca się z Litwy, niechętnie pozbywała się praw litewskich. Mimo, że posłowie ziemi bielskiej uczestniczyli w obradach sejmów litewskich, to rola sejmików szlacheckich na Litwie była dużo mniejsza.
Wszystko zmieniło się na sejmie lubelskim w 1569 roku. Jeden z posłów z Podlasia powiedział wtedy: „Bądzcie Wmć nas pewni, żeśmy są Wmci bracią. Nie wątpiemy też w tem, iż Wmć pomożecie do tego iż to niewolnictwo litewskie będzie z nas złożone, gdyż my dla wolności polskich jesteśmy przystali”. Na tym sejmie uchwalono słynną unię polsko - litewską i zadecydowano o włączeniu do Korony Królestwa Polskiego: Podlasia oraz Ukrainy. Szlachta podlaska złożyła przysięgę na wierność królowi polskiemu, a w akcie przysięgi wymienione są liczne nazwiska rycerzy z obecnej gminy.
Od tej pory ziemie: bielska i drohicka należały do województwa podlaskiego i dzieliły się na powiaty. Obszar dzisiejszej gminy należał do powiatu brańskiego. Częścią składową powiatów były parafie. Taki stan trwał do końca istnienia Rzeczpospolitej, do 1795 roku.
Rok wcześniej wybuchło powstanie kościuszkowskie. W czasie jego trwania nie było tu większych działań zbrojnych, a region został zajęty przez wojska pruskie. W rok później (1795) upadła I Rzeczpospolita i całe północne Mazowsze oraz Podlasie włączono do państwa pruskiego, jako Prusy Nowowschodnie, w ramach departamentu białostockiego i powiatu bielskiego.
W 1806 roku na ziemie polskie wkroczyły wojska napoleońskie, które wyparły Prusaków i Rosjan. W 1807 roku w Tylży cesarz Napoleon i cesarz Aleksander I pływając na tratwie po rzece Niemen (układ zawarto na granicy aby nie wywyższać żadnego z władców), dokonali podziału ziem polskich. Ten układ był bardzo ważny dla obecnej gminy Wyszki, ponieważ zawarte wtedy ustalenia przetrwały aż do 1919 roku. Na mocy tych ustaleń powstało Księstwo Warszawskie (1807-1815). Ziemie zaboru pruskiego podzielono między Rosję a Księstwo. Granicę ustalono na zachodnich krańcach gminy. Jej przebieg był dość przypadkowy, tak że na przykład majątek ziemski Piętkowo - Wólka Piętkowska został podzielony silnie strzeżoną granicą. (W Hodyszewie ludność miała pola uprawne już po drugiej stronie granicy). W 1815 roku upadło Księstwo Warszawskie i na jego gruzach powstało Królestwo Polskie pod berłem cara, lecz granica pozostała. Wyszki i okolice należały bezpośrednie do Cesarstwa Rosyjskiego. Obszary te stanowiły początkowo obwód białostocki, lecz od 1843 roku zostały włączone do guberni grodzieńskiej. Okolice Bielska i Drohiczyna połączono w jeden powiat bielski. Takie podział administracyjny przetrwał aż do 1915 roku.
W 1861 roku w ramach państwa carskiego utworzono wołosti, okręgi coś na kształt dzisiejszych gmin. Należało do nich od kilkunastu do kilkudziesięciu miejscowości. W ramach tych okręgów płacono podatki, tworzono spisy ludności. Na czele takiej gminy stał naczelnik wybierany przez mieszkańców. Wybory odbywały się co trzy lata. Istniał urząd gminy zajmujący się podatkami i sprawami porządkowymi. Przy takim urzędzie istniała turma, czyli więzienie. Wyszki należały do gminy Rajsk. Istniała też gmina Malesze. Te dwie gminy skupiały większość obszaru obecnej gminy.
Rok po wybuchu I wojny światowej (1914) wkroczyły tutaj wojska niemieckie. Okupacja tych terenów trwała do jesieni 1918 roku, wtedy to te obszary opuściły wojska niemieckie i okolice Białegostoku weszły w skład odrodzonej II Rzeczpospolitej.
W dniu 2 sierpnia 1919 roku utworzono województwo białostockie wraz z powiatem bielskim. Ten powiat był jednym z większych w Polsce. W skład powiatu wchodziły gminy Wyszki i Topczewo obejmujące większość terenów obecnej gminy. W dniu 23 marca 1933 roku weszły w życie zmiany w samorządzie lokalnym, ograniczono rolę wójtów na rzecz zarządu gminnego i podzielono gminy na gromady wiejskie, w skład których wchodziła jedna, dwie lub więcej wsi. Na terenie gminy Wyszki utworzono wtedy 47 gromad.
Gmina Topczewo istniała do końca 1933 roku, wtedy to jej obszar włączono do gminy Wyszki.
W dniu 1 września wybuchła II wojna światowa. W połowie września obszar gminy został zajęty przez wojska niemieckie. Jednak na mocy porozumień niemiecko-radzieckich z dnia 28 września cały okręg białostocki przekazano ZSRR. W dniu 28 października 1939 roku zebrało się w Białymstoku Zgromadzenie Ludowe Zachodniej Białorusi, które miało przedstawić rewolucyjnie dążenia miejscowej ludności. (Te „rewolucyjne dążenia” ułożono w Moskwie już 1 października i dopracowano następnie w Mińsku). W czasie trzydniowych obrad w „atmosferze jednomyślności i entuzjazmu” uchwalono 4 deklaracje: o włączeniu Zachodniej Białorusi do BSRR, o utworzeniu organów władzy radzieckiej, o nacjonalizacji ziemi i reformie rolnej i nacjonalizacji przemysłu, banków i kolei. Zgromadzenie uchwaliło też decyzję o wysłaniu do Moskwy delegacji z prośbą o włączeniu tych ziemi do ZSRR. W dniu 2 listopada 1939 roku Rada Najwyższa ZSRR włączyła Zachodnią Białoruś do ZRRR. Wkrótce decyzją władz wszyscy obywatele polscy przebywający na tych obszarach stali się obywatelami ZSRR. Przeprowadzono nowy podział administracyjny. Białostockie stało się obwodem podzielonym na rejony (coś w rodzaju powiatów), najniższy stopniem był sielsowiet, czyli rada wiejska. Taki podział trwał tylko do czerwca 1941 roku. W wyniku wojny niemiecko-radzieckiej teren ten zajęły Niemcy. Początkowo władzę sprawowała administracja wojskowa. W dniu 22 lipca 1941 roku powstał Bezirk Bialystok, czyli okręg białostocki. Władza cywilna w tym okręgu należała do Nadprezydenta Prus Wschodnich Ericha Kocha. Okręg białostocki dzielił się na powiaty (kreiskomisariaty), te na amtskomisariaty, w skład których wchodziło po kilka gmin.
W sierpniu 1944 roku nastąpiło wyzwolenie, władzę z oporami przejął tutaj Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego (PKWN) z Lublina. Dnia 22 sierpnia 1944 dekret PKWN przywrócił przedwojenne podziały na województwa, powiaty, gminy i gromady. Ustrój gminny istniał do 1954 roku, z tym że gmina nie miała już charakteru samorządowego.
Na mocy dekretu PKWN z 23 listopada 1944 roku O organizacji i zakresie działania samorządu terytorialnego ustanowiono rady narodowe, które stały się organami ustawodawczymi gmin, powiatów i województw. Organem wykonawczym był zarząd gminny na czele z wójtem. Zatem miejscową radę gminy przemianowano na Radę Narodową.
Samorząd terytorialny istniał do 1950 roku, wtedy to na mocy ustawy z 20 marca O terenowych organach jednolitej władzy państwowej zniesiono samorząd terytorialny. Jego majątek przejęło państwo. Rozwiązano organy wykonawcze gmin, ich kompetencje przejęły rady narodowe. Wprowadzono wtedy jednolity system władz i administracji terenowej oparty na wzorach radzieckich. Rady narodowe „były organami władzy państwowej w jednostkach podziału terytorialnego i na ich obszarze kierowały działalnością gospodarczą, społeczną i kulturalną. Na czele rad stały prezydia, które w praktyce przejęły funkcję rad narodowych”. Rady narodowe wybierano w wyborach powszechnych przez miejscową ludność.
Dnia 25 września 1954 roku weszła w życie ustawa o reformie podziału administracyjnego. Jej celem miało być: „włącznie coraz szerszych rzesz pracujących do udziału w rządzeniu państwem, rozwijaniu ich twórczej inicjatywy i aktywności dla pomnażania dobrobytu i kultury wsi”. W miejsce dotychczasowych gmin i gromad powstały nowe gromady położone na terenie jednej lub sąsiadujących ze sobą dawnych gmin. Nowe gromady miały mieć powiązania komunikacyjne, wspólne „urządzenia gospodarcze, kulturalne, zdrowotne”. Liczba mieszkańców miała się wahać od tysiąca do trzech tysięcy, powierzchnia od 15 do 50 kilometrów. Na czele całości stała Gromadzka Rada Narodowa.
Utworzono wtedy gromadę Wyszki (Bagińskie Nowe, Kożuszki, Pulsze, Sasiny, Warpechy Stare i Wyszki), Malinowo (między innymi wieś Niewino Borowe i inne wsie Niewino), Mulawicze (między innymi: Łapcie, Mieszuki, Warpechy Nowe), Strabla (Samułki Duże i Strabla), Falki (Falki, Filipy, Koćmiery, Kowale Falki, Godzieby, Ignatki), Malesze (między innymi: Bujnowo, Malesze, Mierzwin Duży i Mały, Szpaki), Topczewo (Górskie, Moskwin, Olszewo, Topczewo, Zalesie, Wólka Pietkowska), Hodyszewo (między innymi: Sieśki). Ponadto władze przeniosły lasy z okolic Wólki Pietkowskiej do powiatu wysokomazowieckiego.
Następne lata to czas chaotycznych zmian w administracji, mimo, że na jednym z zebrań Wojewódzkiej Rady Narodowej w Białymstoku stwierdzono: „jedną z podstawowych cech podziału administracyjnego powinna być stałość”. Liczba powołanych gromad w całym kraju okazała się za duża, wiele z nich było zbyt słabych. Miejscowości wybrane na siedziby gromadzkich rad narodowych często nie miały odpowiednich warunków do odegrania roli ośrodków administracyjno-gospodarczych. Od 1956 roku rozpoczęto likwidacje najsłabszych gromad.
W 1956 wieś Mieszuki zostały przeniesione z gromady Mulawicze do Wyszek. W 1959 roku zlikwidowano gromadę Malesze, a wsie Mierzwin Duży i Mały z tej gromady włączono do gromady Topczewo, natomiast Szpaki do gromady Wyszki. Zlikwidowano też gromadę Falki dzieląc jej wsie między gromady Topczewo (Godzieby, Ignatki, Osnówka) i Wyszki (Falki, Filipy, Kowale, Koćmiery, Łubice, Wypychy i Zdrojki). Zlikwidowano również gromadę Malinowo. Z jej składu wsie: Niewino Borowe, Niewino Kamieńskie, Niewino Leśne, Niewino Popławskie i Niewino Stare włączono do gromady Wyszki. W 1961 roku zlikwidowano gromadę Mulawicze i włączono ją do gromady Strabla. W tym samym roku zlikwidowano gromadę Hodyszewo i wsie: Kiewłaki, Sieśki włączono do gromady Topczewo. Podobnych zmian było więcej, było one bardzo chaotyczne. Często też przenoszono obszary między powiatami, jednak okolice Wyszek należały aż do 1975 roku do powiatu bielskiego.
Gromadzka Rada Narodowa powoływała ze swego składu komisje, które działały na podstawie uchwały Rady Państwa z dnia 1 lutego 1958 roku „w sprawie rodzajów i składu liczbowego komisji rad narodowych”.
W obradach czasami uczestniczyli również przedstawiciele Prezydium Powiatowej Rady Narodowej, przedstawiciele Frontu Jedności Narodowej oraz inne osoby: rachmistrz, agronom, sekretarz gromadzki, referent ds. skupu. Brali też czasami w niej udział mieszkańcy gromady, ekspedientki ze sklepów GS, funkcjonariusze MO, przedstawiciele PZPR z Bielska, wszystko zależało od tematów obrad. Głównymi tematami sesji były: budowa i remonty dróg, szkół, remiz strażackich, sprawy elektryfikacji, rolnictwa, telefonizacja. Wiele sesji poświęcono również okolicznościowym tematom tak jak podsumowanie żniw, przygotowaniom do roku szkolnego, uroczystościom święta 22 lipca, czy podsumowaniu działań gromady z okazji 1000-lecia państwa polskiego.
Mimo to podział na gromady nie spełniał oczekiwań władz. Jednostki te były zbyt małe, a gromadzkie rady narodowej zbyt słabe finansowo i miały bardzo wąskie kompetencje. Podjęto więc zasadnicze środki zmierzające do zmian. Te sprawy omawiał VI Zjazd PZPR w 1970 roku oraz VI Plenum PZPR z 1972 roku. W dniu 29 listopada 1972 roku sejm uchwalił ustawę O utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych. Na podstawie tej ustawy w dniu 5 grudnia 1972 roku Wojewódzka Rada Narodowa w Lublinie podjęła uchwałę o powołaniu gmin w miejsce dotychczasowych gromad, w tym również o powstaniu gminy Wyszki. Powołanie gmin wiejskich weszło w życie z dniem 1 stycznia 1973 roku. Właśnie wtedy gmina uzyskała takie granice jakie funkcjonują obecnie.
Gmina Wyszki rozpoczęła swoją działalność na początku 1973 roku. Rozdzielono funkcję stanowiące od wykonawczych. Zamiast prezydium wprowadzono organ administracji państwowej, którym został naczelnik gminy o zwiększonych uprawnieniach, jego pomocniczym organem był urząd gminy. Naczelnik gminy stał się organem wykonawczym i zarządzającym gminnej rady narodowej. Naczelnika wybierała gminna Rada Narodowa. Organem pomocniczym naczelnika gminy był urząd gminy. Jego działania określał Statut Urzędu Gminy.
Organem uchwałodawczym była Gminna Rada Narodowa. Rada z pośród swego grona wybierała prezydium. Przewodniczącym rady zostawał zwyczajowo pierwszy sekretarz odpowiedniej instancji PZPR.
Do 1975 roku gmina Wyszki należała do powiatu bielskiego w ramach województwa białostockiego. W tymże roku nastąpiła likwidacja powiatów i powołano dwustopniowy podział administracyjny kraju. Gmina Wyszki należała odtąd do nowego województwa białostockiego. Większość kompetencji zlikwidowanych organów powiatowych przejęły gminy, pozostałe kompetencje- województwa.
Taki ustrój istniał do 1990 roku. W tymże roku na mocy ustawy o samorządzie gminnym powstał w pełni samorządowa gmina Wyszki.
